Зул сарын баярын уламжлал

Дэлхийн олон оронд Зул сарын баяр удахгүй болох гэж байгаа тул Англи улсад  Зул сарын баярыг тэмдэглэх уламжлалын талаар товчхон танилцуулна. Уламжлал гэсний учир  хүмүүс хоорондоо яаж мэндчилгээ илгээдэг, гацуур мод чимэх болсон нь, бэлэг бэлэглэх, шарсан цацагт хяруул, минси пая нэрт амтат жигнэмэг, нийтээр дуулах Карол(Carols) дуунууд, Крисмас пүүдинк гэж юу юм хаанаас бий болсон гэх мэт түүхийг өгүүлье.

Зул сарын ил захидал

Шуудангийн үйлчилгээг (Public Records Office (now the Post Office)) тогтвортой  байлгахын тулд үйлчлүүлэгчид хэрэгтэй.  Хүмүүс шуудангаар байнга үйлчлүүлэх үүднээс нийгмийн ажилтан Хэйнри(Sir Henry Cole) болон зураач Жон (John Horsley) нар 1843 онд Зул сард зориулж анхны ил захидлыг зохиожээ. Ил захидлыг мөнх модон(holly)-ы навч болон туузаар чимсэн нь тэр үеийн нэг шиллингийн үнэтэй байсан нь өнөөдрийн ханшаар £5.75, шуудангийн марк нь нэг пэйний өнөөдрийн ханшаар 60p болжээ. Хэвлэлийн технологи хөгжиж явцад ил захидлыг хэвлэх үнэ буур ч 1860 оноос ил захидлын хэрэглээ өргөн дэлгэрч 1900 оноос ил захидлын уламжлал Европоор тархаж эхэлсэн байна.

Гацуур мод

Кристийн Мэндэлсний Баяр буюу Зул сарын баярын сүлд мод хойд Европт мянганы турш оршин байсан бөгөөд гацуур модны уламжлал 1830-аад онд Их Британид анх орж ирсэн байна. 1841 онд хун тайж Альберт зул сарын гацуур модыг Виндзорын цамхаг (Windsor Castle) дотор байрлуулж тэрээр гэр бүлийн баяр мөнх ногоон чиг хандлагыг бий болгосон. 

Минси пая (Mince pies)

Эртний Минси пая Ойрх Дорнодын (Middle Eastern) хүнсний хэрэглээ байсан бөгөөд орцод мах, хатсан жимс, зөгийн бал, амтлагч ургамлын нунтаг орсон ийм л  жигнэмгийг  Загалмайтнууд өргөн хэрэглэж Англид оруулж ирсэн юм байна. Цаг хугацааны явцад 

энэ жор өөрчлөгдөн олон янз болж хувирсаар хатан хаан Викторын (Queen Victoria) үе буюу 1830 оны сүүлээс боовны орцод мах орохгүй зөвхөн үхрийн сэмж ордог уламжлал болон хадгалагджээ. Алганаас арай бага хэмжээтэй тостой гурил дээр хатаасан жимс, заримдаа самартай, амтлагч нутаг болон үхрийн сэмжээр амталсан, хавхагтай боов юм. 12-р сард дэлгүүр, цайны газруудад их элбэг худалдаална.

Оймс

Зул сарын баярын үед чимэглэлийн оймс өлгөх уламжлал байдаг. Оймс өлгөж орхих нь МЭ өмнөх 270 аад оны сүүлээр Сайнт Никаласын(St Nicholas) үеэс улбаатай домог байх юм аа. Домогт: Ядуу эрийн охин том болоод хадамд очихдоо гэрээсээ авч гарах инжгүй тул Санта байшингийн яндангаар уутанд алт хийж инжний бэлэг илгээж ээ, ядуу эр түүнийг нь оймсондоо хийгээд хатаахаар өлгөсөн байжээ. 

Сталик Николасыг хожим нь Голландчууд Саркклаус гэж нэрлэгддэг байснаас, Англи хэлэнд, Санта Клаус гээд, монгол хэлэнд өвлийн өвгөн гэх болсон юм байна аа.

Мөнх мод ба айви ( Holly and ivy)

“Хоолий ба Айви” нэртэй дуу нь Зул сарын болон Британийн уламжлалт ардын дуу адил болтлоо ижилссэн байх нь Зул сарын баярын өмнө тохиох жилийн хамгийн богино өдөр 12 сарын 22 нд өдөр уртсан нар эргэхийг тэмдэглэж баярлан дуулдаг байсантай уялдаатай. Мөнх мод болон айви гэх мөлхөгч ургамал хоёул мөнх ногоон навчтай бөгөөд өвлийн эхэн дунд сард  мөнх мод нь час улаан эсвэл улаан шар өнгийн жимстэй байж, хурц өнгө алаглуулж байдгаараа гайхалтай.

Зул сарын чад дуутай тоглоом (Christmas crackers)

Лондонгийн амттан үйлдвэрлэгч Том Смит 1840-өөд оны сүүлчээр зул сарын баярын чад пад дуутай тоглоомыг франц чихрийн боодлыг сонирхож байгаад бүтээж ээ. Эхлээд чихэр мэт боосон боодолд оньсого, паазл, зүйр үг мэтийг хийв, яваандаа хоёр талаас татахад хагарч чанга дуу гардаг болов. Хожим түүний хүү Том, Уолтер, Хенри чихэр шиг боодолтой тоглоом дотор оо цаасан титэм, сонин өвөрмөц тоглоом дотор нь хийдэг болсон. Зул сарын баярын ширээнд суусан хүн тоглоомыг хажуугийн хүнтэйгээ тал талаас нь татаж чад гэх дуутайгаар задалж дотроос гарсан цаасан малгайг өмсөж тааврыг тааж тоглодог байна аа.

Цацагт хяруул

Уильям Стрикландаар гэх газрын эзэн 1526 онд цацагт хяруулыг Мексикээс  Британид анх авчирсан байна. VIII-р Хенри хаан цацагт хяруулыг идэх дуртай байснаар баян хүмүүсийн хүнсэндээ хэрэглэх, өндөр үнэтэй шувуу болсон байна. 19-р зууны сүүлээр   VII-р Эдвардын үед шарсан цацагт хяруулыг нийгмийн дундчууд өргөн хэрэглэдэг болсноор Зул сарын баярын ширээний үндсэн хоол болсон байна. Манайхаар бол хонины ууцтай ижил төвшинд үздэг байв аа. 1930он гэхэд цацагт хяруулыг долоо хоногийн хөдөлмөрийн хөлсөөр худалдан авдаг байсан бөгөөд 1950-ад он хүртэл өндөр өртөгтэй байжээ.

Зул сарын пүүдинк

Чавга буюу инжир-ийн пүүдинк ч гэж нэрлэдэг, уг гарал нь Дундад зууны үеэс буудайг сүүтэй удаан буцалгаж бэлтгэсэн зутан. Дээрх суурь орц дээр 17-р зуунаас өндөг нэмж өтгөрүүлсэн дараа нь хатаасан жимс хатуу архи нэмж жигнэж болгосон амттан болж ээ. Викториягийн үеэс энэ амттан дээгүүр амтат архи(Cognac, cider, sherry and ruby port) асгаж дээр нь гал асааж амтыг нь илүү сайхан болгодог юм байна. Зул сарын үед чавганы амтай пүүдэнк ээ долоо хоногоос сарын өмнө бэлтгээд тавьсан байдаг байж, одоо бол хүнсний дэлгүүр бүхэнд худалдах бөгөөд боодол дээр бичсэн зааврын дагуу жигнүүрт жигнэж болгоно.

Зул сарын дуу Карол 

Христосын шашинтны эхэн үеэс л Каролыг дуулж, баяр ёслолын үеэр бүжиглэж, баяр хөөрийг илэрхийлэх дуу, магтаал, бүжиг багтдаг байна. Каролууд олон зууны турш тасралтгүй зохиогдож бичигдсэн ба Викториягийн үеийн зохиолууд нь хамгийн их тархсан.  Өнөөг хүртэл дуулах Винг Кросвүй(Bing Crosby) -ийн Цагаан крисмас “White Christmas” мөн Слайде(Slade)-ийн Мээйрий крисмас “Merry Xmas” зэрэг нь алдартай дуунууд болжээ.

Миний олж мэдсэн Англичуудын Зул сарын баярын уламжлалууд энэ бөгөөд өөр олон янзын уламжлал байгаа ч байж мэднэ. Миний мэдэхгүй "Mistletoe" эхлээд та бүгдийн мэдэх уламжлал байвал коментаар нэмээрэй найзуудаа.