Манчестер хотын Жон Райландсын номын сан.

 

Би Манчестер хотод хэд хоног очихдоо их сонирхолтой номын сангаар орлоо. Тэр номын санг Жон Райландсын номын сан гэж нэрлэдэг.  Сонирхолтой газрын нэг байв. Одоо энэ номын сан Манчестерын их сургуулийн номын сангийн нэг хэсэг бөгөөд үүсэл гарал нь дараах түүхтэй ажээ.  Жон Райландсийн номын санг үүсгэн байгуулагч Энрикета Райландс (1843-1908)  нөхрийнхөө дурсгалд зориулан номын санг барьж, нэрээр нь нэрлэжээ. Жон 1888 онд нас барахдаа эхнэр Энрикетадаа 2,5 сая фунт стерлинг үлдээснээр тэрээр улсдаа баян эмэгтэйчүүдийн нэг болж. Энрикета Манчестер хотод томоохон номын сан байгуулахыг зорьж, тэрээр шашны зүтгэлтэн болон оюутнуудын боловсролыг дэмжихийг хүссэн төдийгүй номын сангийн сан хөмрөгийг аль болох олон уншигчидтай хуваалцахыг хүссэн аж. Энрикета номын сангаа Манчестер хотын одоогийн музей, галерейгаас хол,  ядуусын гэж нэрлэгдэх хорооллын давчуу газрыг яагаад сонгосон тухайгаа хэзээ ч тайлбарлаагүй. Магадгүй тэрээр энэ орчныг сайжирна гэж найдсан байж болох эсвэл түүний баялгийн эх үүсвэр болсон агуулахуудын дунд номын сан нь байх ёстой гэж  үзсэн байж болно гэж тайлбарлаж. Номын сангийн барилгыг барихад арав гаруй жил зарцуулсан бөгөөд 224,086 фунт стерлингийн өртгөөр босож. 1892 онд Спенсерийн номын санг 210,000 фунтээр, 1901 онд Кроуфордын гар бичмэлийг 155,000 фунт стерлингээр худалдаж авч  номын сангийн цуглуулгыг баяжуулж байснаа Энрикета бусдад дэлгээгүй. Номын сангийн барилга 1899 оны 10-р сарын 6-нд Энрикетагийн хуримын 24 жилийн ойн өдөр нээлтээ хийсэн. Тэр өдөр Энрикета Манчестер хотын эрх чөлөөний одонгоор шагнагдсан анхны эмэгтэй байсан бөгөөд энэ шагналаар 1950-иад он хүртэл өөр эмэгтэйг шагнаагүй гэж тайлбарт бичжээ. Тэрээр 1908 онд нас барахдаа номын сангаа хотдоо бэлэг болгож үлдээсэн. 

Жон Райландс гэж хэн байв аа? 

Жон Райландс (1801-1888) Жон Райландс нэхмэл эдлэл үйлдвэрлэх, түгээх замаар Манчестерт хотод олон саяын хөрөнгө босгож чадсан худалдаачин. Викторийн үед Манчестер дэлхийн анхны аж үйлдвэржсэн хот болж хөгжиж байсан бөгөөд Жон мэтийн худалдаачид хотын хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг. Жон 1819 онд аав, ах нарынхаа хамт Rylands & Sons пүүсийг байгуулсан бөгөөд 1860-аад он гэхэд Британийн хамгийн том даавуу үйлдвэрлэх нэхмэлийн бизнес болсон. Жон ажил олгогчид доо халамжтай гэдгээрээ нэр хүндтэй бөгөөд олон төрлийн буяны болон боловсролын ажилд харамгүй хандив өргөдөг байв. Номын сангийн үүсгэн байгуулагч Энрикета нь Жонны гурав дахь эхнэр бөгөөд 1860-аад оны үед тэрээр Жонны хоёр дахь эхнэр Мартагийн "хамтрагч" болж, буяны үйлсэд   нэгдэн ажиллажээ. Энрикета 1875 оны 10-р сарын 6-нд Жонтой гэрлэж, Жон 1888 онд нас барах хүртэл хамт амьдарсан. Номын сангийн гэрлийн бэхэлгээ нь хөвөн цэцэг шиг хэлбэртэй байдаг нь Жоны нэхмэлийн үйлдвэрлэл дэх амжилтыг тэмдгэлсэн гэдэг.

Номын санг одоо хэн хариуцдаг вэ? 

20-р зууны эхэн үед нэхмэлийн үйлдвэрүүд уналтад орж түүнтэй салшгүй холбоотой номын сан урсгал зардлаа нөхөх нь хэцүү болов. Номын сан 1972 онд Манчестерийн Их Сургуулийн номын сантай нэгдэх хүртлээ хувийн мөн сайн дурын буцалтгүй тусламж дээр тулгуурлан ажиллаж байв. Номын сан байгуулагдсанаас хойш олон өөрчлөлтийг хийсэн. Дэлхийн 2-р дайны үед ноцтой хохирлоос зайлсхийж Холливудын киноны зураг авах танхимын үүрэг гүйцэтгэж номын сангаа бүрэн авч үлджээ. Номын сангийн бүх цуглуулга олон нийтэд нээлттэй. 

Номын сан Энрикетагийн төсөөллөөр ямар байсан бэ?

Нео-готик архитектур нь 19-р зуунд алдартай байсан бөгөөд үйлдвэржилтийн өмнөх үеийн бодит урлал, нийгмээр хүлээн зөвшөөрсөн эрин үеийг илтгэж байсан. Энрикета Манчестерт эртний их сургуулийн хотуудтай өрсөлдөхүйц соёлын өвийг бий болгоход туслах зорилгоор энэхүү хэв маягийг сонгосон. Уламжлалт уншлагын танхим сүмийн архитектурын зохион байгуулалттай төстэй боловч номын сангийн танхим хана эргэн тойрон жижиг тасалгаатай бусдад саад болохгүй уншигчид тус бүрийн хонгилд сурч судалгаа  хийх  зориулалттай байв. Өндөр шилэн цонхнууд хийж өгснөөр байгалийн гэрлийг дотогш оруулахаар сонгосон ч гаднах үзэмжийг бүрхэг болгожээ. Өнөөдөр хэн ч эдгээр орон зайд суралцах боломжтой.

Номын санд ямар төрлийн цуглуулга хадгалагддаг вэ? Энрикетагийн анхны худалдан авсан цуглуулгаас хойш   номын сангийн хөмрөг тэлсээр байгаа бөгөөд одоо 1.4 сая гаруй ном эд зүйлтэй. Энд ном болон гар бичмэл, архив, газрын зураг, урлагийн бүтээл, түүхэн эд зүйлс бүгд бий. Цуглуулга бараг 5000 жилийн түүхтэй, 50 гаруй хэлээр бичигдсэн бөгөөд ихэнх сэдвийг хамардаг.  Номын сангийн хамгийн эртний эд зүйлс бол эртний Месопотами (Ирак)-аас олон мянган жилийн өмнөх шавар шахмалууд болон Египетийн папирус(эртний цаасан дээр бичсэн зурсан) юм. Түүнээс гадна орчин үеийн ном, архив, тэр ч байтугай и-мэйлийг цуглуулдаг. Зарим ном нь асар том - 1830-аад онд хэвлэгдсэн Жон Жеймс Аудубоны "Америкийн шувууд" бараг нэг метр өндөр. Зарим нь жижигхэн - 2.5 миллиметрээс бага хэмжээтэй ном. Цуглуулга нь эртний аргаар чимэглэсэн гар бичмэлээс эхлээд хананд наах зориулалттай бүдэг хуудас хүртэл байдаг юм байна. Номын сангийн хамгийн үнэ цэнтэй зүйл юу вэ гэж номын сангаас байнга асуудаг ч тэд өөрсдийн цуглуулгадаа үнэ тавих дургүй байдаг - хамгийн хачирхалтай хэсгүүдийн зарим нь өнгөрсөн үеийн талаар үнэлж баршгүй ойлголтыг өгдөг. Өв санг хадгалан хамгаалдаг номын санчдын хувьд тэд олон нийт, хүн бүр цуглуулгатай танилцах, арга хэмжээнд оролцох, үзэсгэлэн үзэх, судалгаа хийх боломжтой байлгахыг зорьж хүсэж ажилладаг байна.  Английн түүхийн жимээр үзэж харсан сонссон зүйлсээ уншигч танай хуваалцлаа. Зургийн сайхан цуглуулга ч Google Photos байгаа.